تشخیص خازن راه انداز و دائم کار [بررسی تفاوت ها + مزایا و معایب]
| ویژگیها | خازن دائمکار | خازن راهانداز |
|---|---|---|
| ماهیت عملکرد | بهصورت پیوسته در مدار باقی میماند | فقط هنگام استارت موتور فعال است |
| ظرفیت خازنی | کمتر (حدود ۱۰ تا ۵۰ µF) | بیشتر (حدود ۸۰ تا ۳۰۰ µF) |
| نوع ساخت و جنس | روغنی یا پلیپروپیلنی خشک با پوسته فلزی | الکترولیتی با پوسته پلاستیکی سیاهرنگ |
| زمان حضور در مدار | در تمام طول کارکرد موتور | فقط در لحظه شروع حرکت |
| مقاومت حرارتی و دوام | تحمل دما تا حدود ۸۵ درجه و طول عمر بالا | دوام پایینتر بهدلیل داغ شدن سریع |
| نقش اصلی در موتور | بهبود پایداری، کاهش نویز و افزایش راندمان | افزایش گشتاور اولیه و راهاندازی سریع |
| کاربرد متداول | فنها، کولرها، موتورهای سبک | پمپها، کمپرسورها، موتورها با بار سنگین |
| تست اهمی | تغییر مقاومت تدریجی و پایدار | تغییر سریع مقاومت در لحظه شارژ و تخلیه |
در موتورهای تکفاز، خازنها نقشی کلیدی در راهاندازی، عملکرد نرم و پایداری الکتروموتور دارند. عملکرد صحیح خازنها باعث میشود موتور بدون لرزش و با توان بهینه حرکت کند.
اما یکی از چالشهای رایج در بخش تعمیر و طراحی تابلوهای صنعتی و خانگی، تشخیص خازن راه انداز و دائم کار است. بسیاری از افراد هنگام تعویض یا تست خازن، تفاوت این دو نوع را نمیدانند و ممکن است از خازن نامناسب استفاده کنند که منجر به کاهش عمر موتور یا حتی سوختن آن میشود.
در ادامه، شرکت ساتل تابلو آسیا بهعنوان یکی از پیشگامان صنعت برق کشور، با نگاهی فنی و ساده، تفاوت، مزایا و معایب خازنهای راهانداز و دائم کار را بررسی میکند.
خازن راه انداز چیست
پیش از آنکه بتوانیم به تشخیص خازن راه انداز و دائم کار بپردازیم، باید بدانیم که خازن راه انداز چیست. این نوع خازن تنها در لحظهی شروع به کار موتور فعال میشود تا گشتاور راهاندازی اولیه را افزایش دهد. پس از اینکه موتور به دور نامی خود رسید، مدار خازن راهانداز توسط کلید گریز از مرکز یا رله قطع میشود.
خازنهای راهانداز معمولاً از نوع الکترولیتی با ظرفیت بالا (معمولاً بین 80 تا 300 µF) هستند و بهصورت موقت در مدار قرار میگیرند. استفاده از آن برای موتوری که بار سنگین دارد، مانند پمپها یا کمپرسورها، ضروری است.
ظرفیت زیاد خازن راهانداز موجب ایجاد گشتاور بالا در شروع حرکت میشود، اما بهدلیل دمای بالا و ساختار شیمیایی خاص، نمیتواند بهصورت دائم در مدار بماند.
خازن دائم کار
در گام بعدی از فرآیند تشخیص خازن راه انداز و دائم کار، باید نوع دوم یعنی خازن دائم کار را بشناسیم. خازن دائم کار بر خلاف نوع راهانداز، بهصورت مداوم در مدار باقی میماند و برای بهبود ضریب توان و پایداری عملکرد موتور به کار میرود. جنس آن معمولاً روغنی یا پلیپروپیلنی است تا بتواند حرارت و جریان پیوسته را تحمل کند.
این نوع خازن دارای ظرفیت پایینتر (معمولاً بین 10 تا 50 µF) بوده و در پوستههای فلزی یا پلاستیکی با دوام زیاد تولید میشود.
از ویژگیهای مهم آن میتوان به طول عمر بالا، دمای کارکرد گسترده (معمولاً تا ۸۵ درجه سانتیگراد) و مقاومت عالی در برابر نویز و تغییر ولتاژ اشاره کرد. در بسیاری از موتورهای کولری یا فنها، تنها از خازن دائم کار استفاده میشود چون نیاز به گشتاور شروع زیاد وجود ندارد.
تفاوت خازن دائم کار و راه انداز
حال که با عملکرد هر دو نوع آشنا شدیم، پرسش اصلی این است که تفاوت خازن دائم کار و راه انداز دقیقاً در چیست؟
مهمترین تفاوت میان آنها در کارکرد، ظرفیت، زمان حضور در مدار و ساختار فیزیکی است.
خازن راهانداز تنها هنگام استارت موتور فعال میشود و ظرفیت بسیار بالایی دارد، درحالیکه خازن دائم کار با ظرفیت کمتر، به طور مداوم در مدار حضور دارد. همچنین خازن راهانداز معمولاً الکترولیتی است؛ در حالیکه خازن دائم کار از نوع روغنی یا پلیپروپیلنی خشک ساخته میشود.
این تفاوتها باعث میشوند که اشتباه گرفتن این دو نوع خازن خطرناک باشد، زیرا اگر نوع موقت (راهانداز) بهصورت دائم در مدار بماند، بهسرعت داغ شده و میترکد.
تفاوت خازن راه انداز و دائم کار
برای درک عملیتر تفاوت خازن راه انداز و دائم کار، میتوان چند معیار عینی را در نظر گرفت:
- ظرفیت: خازن راهانداز بالاتر از ۸۰ میکروفاراد است؛ خازن دائم کار معمولاً کمتر از ۵۰ میکروفاراد.
- نوع پوسته: خازن دائم کار اغلب فلزی است و دارای دو سر پیچی یا فیشی میباشد، اما خازن راهانداز معمولاً در پوسته پلاستیکی سیاهرنگ عرضه میشود.
- میزان مقاومت اهمی: در تست با اهممتر، خازن راهانداز به دلیل نشت شارژ سریع، تغییر مقاومت لحظهای بیشتری نسبت به خازن دائم کار نشان میدهد.
- حضور در مدار: راهانداز تنها زمان آغاز کار فعال است ولی دائم کار در تمام مدت عملکرد موتور در مدار میماند.
این ویژگیها راهنمای اصلی در تشخیص خازن راه انداز و دائم کار در هنگام تست یا تعمیر موتورها است.
فرق خازن دائم کار و راه انداز
اگر بخواهیم به زبان ساده درباره فرق خازن دائم کار و راه انداز صحبت کنیم، باید بگوییم خازن دائم کار بیشتر به پایداری، و خازن راهانداز به قدرت شروع موتور کمک میکند. خازن دائم کار همانند قلب دوم موتور است که با آن بهصورت مداوم کار میکند و باعث کاهش نویز و مصرف کمتر انرژی میشود، در حالی که خازن راهانداز تنها برای لحظهای کوتاه نقش اصلی در حرکت اولیه دارد.
در موتورهای تکفاز دو خازنه، هر دو نوع باهم استفاده میشوند تا موتور هم قدرت گشتاور بالایی در شروع داشته باشد و هم عملکردی نرم و بیلرزش در ادامهی کار.
مزایا و معایب هر نوع خازن
پیش از نتیجهگیری، باید نگاهی کوتاه به مزایا و معایب دو نوع خازن داشته باشیم.
خازن راهانداز مزیت اصلی خود را در ایجاد گشتاور قوی اولیه نشان میدهد، اما به دلیل ماهیت الکترولیتی و ظرفیت بالا، دمای کار محدودی دارد و در کار مداوم آسیبپذیر است.
در مقابل، خازن دائم کار دارای طول عمر بالا و پایداری بیشتر است ولی گشتاور راهاندازی زیادی ایجاد نمیکند. ازاینرو انتخاب مناسب بستگی به نوع کاربرد موتور دارد؛ در کاربردهایی با بار لحظهای سنگین، ترکیب هر دو بهترین کارایی را ارائه میدهد.
نتیجهگیری
در پایان باید گفت فرآیند تشخیص خازن راه انداز و دائم کار نهتنها برای تعمیرکاران بلکه برای طراحان تابلو برق نیز اهمیت دارد. دانستن اینکه هر نوع خازن چه نقشی در سیستم ایفا میکند، به جلوگیری از خرابی زودرس و بهرهوری بیشتر منجر میشود.
شرکت ساتل تابلو آسیا با سابقهای از سال ۱۳۷۲ در ساخت تابلوهای فشار ضعیف و متوسط و بهرهگیری از استانداردهای IEC 61439، همواره در طراحی سیستمهای قدرت، انتخاب و تنظیم دقیق اجزای الکتریکی را در اولویت قرار داده است. شناخت درست از خازن دائم کار و نوع راهانداز، کلید افزایش عمر الکتروموتور و پایداری شبکه است؛ دانشی که در شرکتهای حرفهای همچون ساتل تابلو به بخشی جداییناپذیر از فرآیند طراحی تبدیل شده است.
مطالب مرتبط:
